PROFILAKTYKA CYBERPRZEMOCY w szkole. Jak jest a jak być powinno.

„To tylko taka zabawa, sposób na zabicie nudy”, „To był żart, przecież wszyscy się śmiali”, „Musiałam odegrać się za odbicie mi chłopaka”, „Nie wiedziałam, że ktoś wykorzysta to przeciwko mnie”, „Zaufałam mu, myślałam, ze mnie kocha”, „Bez przesady! Jakie znów przestępstwo! To nic takiego!”, „Nie miałem pojęcia, że skończy się to tak tragicznie”, „Nie wiem jak sobie z tym poradzić”, „Nie wiem, kto może mi pomóc”…..

Podobne wypowiedzi można by przytaczać jeszcze długo. Słyszałam je wiele razy, rozmawiając z młodymi ludźmi w szkole, podczas interwencji czy terapii. Przypuszczam, że jest ich tyle, ile młodych ludzi, którzy dopuścili się przemocy w sieci lub stali się jej ofiarami. Wszystkie one świadczą o jednym – świadomość czym jest przemoc, zwłaszcza przemoc „wirtualna” i jak sobie z nią radzić jest wciąż zbyt niska. Współczesne dzieci i młodzież to pokolenie wychowane w dobie powszechnie dostępnego Internetu. Sieć jest dla nich środowiskiem naturalnym, często bardziej niż fizyczna rzeczywistość. Jednak z drugiej strony poczucie tej „wirtualności” sprawia, że krzywdzenie innych traktowane jest jak coś nierzeczywistego, jak niegroźna zabawa. W Polsce ponad 90% dzieci korzysta z internetu przynajmniej raz w tygodniu, z czego 70% loguje się codziennie – gra, ogląda filmy, słucha muzyki, rozmawia, korzysta z serwisów społecznościowych¹.

Temat jest ważki! Dlatego przyjrzałam się problemowi profilaktyki cyberprzemocy w szkole przez pryzmat wybranej literatury, multimedialnych materiałów prewencyjnych i własnych obserwacji. Zakresem artykułu nie jest jednak analiza samego problemu i poszukiwaniem jego źródeł. Te zostały wyczerpująco opisane w literaturze przedmiotu, do której będę się odwoływać.

Cyberprzemoc to inaczej przemoc z użyciem mediów elektronicznych, przede wszystkim Internetu i telefonów komórkowych. Problem dotyczy przede wszystkim dzieci i młodzieży. W Polsce doświadcza go ponad połowa młodych internautów². Najczęstszą formę stanowi obrażanie i poniżanie przy pomocy telefonu i Internetu, fotografowanie i filmowani bez czyjejś zgody oraz publikowanie w Internecie, a także podszywanie się pod kogoś. Skutki dla ofiar bywają wręcz dramatyczne – od izolacji i odrzucenia po akty samobójcze.

Cyberprzemoc nie jest zjawiskiem nowym. Mimo tego nie doczekała się tak wielu badań, jak problem przemocy tradycyjnej. Przyglądano się jej badawczo przez pryzmat takich aspektów problemu, jak: częstotliwość występowania, formy stosowania, wpływ na ofiary i agresorów oraz świadomość dorosłych – rodziców i nauczycieli. Większość badań zjawiska opiera się o metody ankietowe³.

Z powodu tego zróżnicowania sporo w wynikach nieścisłości odnośnie skali i zróżnicowania problemu. Nie ma jednak wątpliwości, że skala ta jest niepokojąco wysoka a konsekwencje poważne. Wyniki głównych badań dotyczących cyberprzemocy obrazuje poniższa tabelka⁴

Na cyberprzemoc w szkole należy spojrzeć przez trzy pryzmaty: dzieci i młodzieży, rodziców i nauczycieli.

U dzieci i młodzieży dominuje brak świadomości jakie zachowania maja znamiona przemocy a nawet przestępstwa oraz przekonanie o anonimowości w sieci. Niepokojący jest tez brak zaufania do dorosłych, często własnych rodziców oraz brak orientacji, gdzie można szukać pomocy w sytuacji bycia ofiarą

Problem z rodzicami jest taki, że niewłaściwie lub niewystarczająco interesują się własnymi dziećmi i nie budują z nimi bliskiej relacji zaufania oraz świadomości jak dużym zagrożeniem jest Internet i niekontrolowane korzystanie z możliwości jaki oferuje. Skala tego zjawiska jest niepokojąco wysoka.

Rodzice pochłonięci pracą i zmęczeni dniem codziennym nie mają czasu dla dziecka, często wyręczają się więc komputerem, traktując Internet jako atrakcyjne i edukacyjne narzędzie, z którego bezpiecznie można korzystać. Są przekonani, że siedzący w domowym zaciszu przed ekranem elektronicznej zabawki syn czy córka nie robią niczego, co mogłoby ich narazić na niebezpieczeństwo i zwyczajnie nie dowierzają, że mogłoby ich spotkać coś złego⁵.

Nieświadomość rodziców potwierdzają badania a także wywiady w dziećmi i młodzieżą. Według badań przeprowadzonych w 2006 roku przez organizację Fight Crime: Invest In Kids do większości aktów cyberprzemocy dochodzi po powrocie dzieci do domu, kiedy teoretycznie znajdują się pod opieką rodziców. Aż 70% nastolatków otrzymywało krzywdzące wiadomości w domu, a 30% w szkole⁶. Paradoksalna postawa współczesnego pokolenia rodziców polega na tym, że popadają w nadopiekuńczość, starając się kontrolować to, co dzieje się z dziećmi w szkole i poza domem a nie interesują się tym, co dziecko robi w domu, spędzając czas przy komputerze i w Internecie. Brak właściwej relacji i komunikacji z własnymi dziećmi jest podstawową przyczyną milczenia ofiar w obliczu przemocy. Zjawisko to nasila się wraz z wiekiem dziecka. Przytaczane tu badania obrazują, że zaledwie 51% dzieci poniżej 12 roku życia i tylko 35% nastolatków mówi rodzicom o doznanej cyberprzemocy⁷.

Nauczyciele a zwłaszcza dyrektorzy szkół często podobnie jak rodzice nie tylko nie są świadomi skali problemu, ale często nie mają pojęcia o jego istnieniu. Tu również przyczyną jest w dużej mierze brak właściwie zbudowanej relacji z podopiecznymi. Ofiary cyberprzemocy nie ufają także nauczycielom. Dodatkowy problem to brak znajomości działań profilaktyki cyberprzemocy oraz procedur reagowania na to zjawisko. Konsekwencja jest prosta i smutna – bardzo rzadko problem cyberprzemocy omawiany jest w uczniami w szkołach. Z moich obserwacji i przeprowadzonych rozmów z nauczycielami i pedagogami z kilku poznańskich szkół wynika, że w większości przypadków temat cyberprzemocy nie jest uwzględniony w programach wychowawczych szkół.

Ze względu na przytoczone powyżej problemy skuteczna profilaktyka cyberprzemocy powinna obejmować trzy grupy adresatów: uczniów, rodziców/opiekunów i nauczycieli/pracowników szkoły. Konieczność działania trójwymiarowego znajduje odzwierciedlenie w dostępnych na rynku narzędziach. Zbierając materiały do niniejszej pracy postanowiłam dotrzeć do tych, które obecna są na polskim rynku. Przyznaję, że liczba publikacji i narzędzi multimedialnych oraz zasięg prowadzonych programów profilaktycznych wywarła na mnie pozytywne wrażenie. Niektóre z nich znałam i miałam w posiadaniu, część dostępna była w zasobach szkoły, w której pracuję, do innych dotarłam poszukując w Internecie.

Powołane zostało wiele organizacji i powstało wiele projektów, kampanii i serwisów internetowych, których celem są działania profilaktyczne i tworzenie narzędzi prewencyjnych. Do najważniejszych z nich należą:

Fundacja Dzieci Niczyje – istnieje po to, aby zapewnić każdemu dziecku bezpieczne dzieciństwo. Chronimy dzieci przed krzywdzeniem i pomagamy tym, które doświadczyły przemocy, także w sieci.
Akademia Bezpiecznego Internetu – ogólnopolski projekt mający na celu pokazanie dzieciom jak bezpiecznie korzystać z sieci. Do szkół podstawowych docierają Ambasadorzy Bezpiecznego Internetu⁸
Helpline.org.pl – projekt, który zakończył swoją działalność w dotychczasowej formie
Telefon dla Rodziców i Nauczycieli w sprawie Bezpieczeństwa Dzieci – to kontynuacja projektu helpline.org.pl⁹
Kampania społeczna „Dziecko w sieci” to jedna z akcji Fundacji Dzieci Niczyje, która ruszyła już w 2004 r. Na podstawia badań powstała „bogata oferta scenariuszy zajęć, filmów, ale i kursów e-learningowych, która powinna zainteresować przede wszystkim profesjonalistów (nauczycieli, pedagogów szkolnych, psychologów), których praca jest związana z bezpieczeństwem dzieci i młodzieży. Materiały te (obecnie obejmujące już wszystkie grupy wiekowe) mogą być doskonałą podstawą do poprowadzenia lub uatrakcyjnienia zajęć dotyczących bezpieczeństwa przede wszystkim w Internecie, ale i w życiu realnym, na które globalna sieć ma coraz większy wpływ”¹⁰.
Dyżurnet.pl – serwis internetowy powołany, aby reagować na treści zagrażające bezpieczeństwu dzieci i młodzieży
Safer Internet – program europejski mający na celu promocję bezpiecznego korzystania z nowych technologii i Internetu wśród dzieci i młodzieży oraz profilaktykę zagrożeń wynikających z użytkowania telefonów komórkowych, gier on-line, wymiany plików P2P i innych form komunikacji on-line w czasie rzeczywistym (czaty i komunikatory). Priorytetem programu na lata 2009–2013 było zwalczanie cyberprzemocy i uwodzenia dzieci w Internecie¹¹.
Sieciaki.pl – Projekt Fundacji Dzieci Niczyje i Fundacji Orange w ramach programu europejskiego „Safer Internet”. Jest to serwis internetowy dla dzieci poświęcony edukacji w zakresie bezpieczeństwa w Internecie. W serwisie zarejestrowało się ponad 230 tysięcy dzieci. Na fabule serwisu oparto scenariusze zajęć edukacyjnych, kursy e-learningowe wykorzystywane w szkołach podstawowych w całej Polsce oraz elementy gry RPG¹².

Większość pozycji dostępnych na naszym rynku szeroko traktuje problem zagrożeń wynikających z obecności dzieci i młodzieży w sieci. Omawia niebezpieczeństwa wynikające z nawiązywania znajomości przez Internet, poważny problem uzależnień od gier sieciowych i Internetu oraz cyberprzemoc i przemoc w świecie realnym.

Nietrudno dotrzeć do bogatej literatury omawiającej problem, prezentującej wyniki badań i proponującej konkretne rozwiązania. Dostępnych jest wiele poradników dla szkół i grona rodzicielskiego wraz z procedurami profilaktycznymi i procedurami postępowania w sytuacji, gdy dojdzie do cyberprzemocy. Materiały te zawierają także gotowe scenariusze lekcji uświadamiających i profilaktycznych wraz z filmami obrazującymi problem.

W tworzenie niektórych z nich zaangażowana została młodzież w ramach szeroko zakrojonych programów prewencyjnych. W niniejszej pracy prezentuję ciekawsze z dostępnych pomocy dydaktycznych, do jakich udało mi się dotrzeć.

Ciekawą ofertą dla szkół jest „Szkoła bezpieczna w sieci” wydana w formie płyty DVD, przygotowania przez Fundację Dzieci Niczyje w ramach programu Dziecko w Sieci. Zawarte w niej propozycje skierowane są poprzez szkołę zarówno do nauczycieli, pedagogów i psychologów, jak i do dzieci w różnym wieku, młodzieży oraz rodziców. Formy pracy są bardzo zróżnicowane, od propozycji zajęć lekcyjnych na temat bezpieczeństwa w sieci, przez szkolenia stacjonarne i e-learningowe dla uczniów, nauczycieli i rodziców, konsultacje i interwencje w przypadkach krzywdzenia dzieci online po procedury reagowania na przypadki cyberprzemocy w szkole oraz standardy bezpieczeństwa szkolnej infrastruktury informatycznej. Sporą atrakcję stanowi ciekawa grafika, animacje i filmiki animowane oraz nagrane komentarze specjalistów.

Inną wartą uwagi propozycja jest seria filmów wydanych na DVD: „Zaplątani w sieci” poruszających problem przemocy w Internecie. Jeden z filmów dotyczy tzw. happy slapingu, czyli filmowania aktu przemocy wcześniej specjalnie zainicjowanego i rozpowszechniania go w Internecie. Kolejne dwa filmy poświęcone są cyberbulling’owi i sexting’owi. Oprócz filmów w opakowaniu znajduje się książeczka z propozycja scenariuszy lekcyjnych.

Warto wspomnieć o materiałach edukacyjnych na DVD „Włacz się. Młodzi i media.” zrealizowanych przez Centrum Edukacji Obywatelskiej i Fundacje Evens przy wsparciu Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Program kształci postawę krytycznego i świadomego odbioru przekazów medialnych. Jednym z ważnych tematów jest „O prywatności i bezpieczeństwie w sieci”. Na płycie znajdują się filmy z udziałem ekspertów, którzy na co dzień spotykają się z ofiarami cyberprzemocy. Materiały filmowe omawiają i wizualizują ważne kwestie: ochrony własnej prywatności a także zasady, etykę i szacunek dla innych użytkowników sieci.

Ogromne wrażenie zrobił na nie innowacyjny projekt „Sztuka wyboru”, który zawraca uwagę na wiele zagrożeń, będących wielokrotnie podłożem przestępstw, do których zalicza się również przemoc w sieci. Materiałom filmowym znajdującym się na płycie DVD towarzyszą konspekty służące prowadzeniu lekcji o charakterze profilaktycznym, zamieszczone na płycie w formacie PDF. „Sztuka wyboru” to największy policyjny projekt rezliaowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu oraz Komendę Wojewódzką Policji w Bydgoszczy. Jego innowacyjność polega na zaangażowaniu w realizację materiałów filmowych młodzieży, która pod okiem znanych i cenionych reżyserów i operatorów filmowych wciela się w ich role i tworzy poruszające obrazy prewencyjne.

W tym duchy realizuje swój autorski program „Bezpieczeństwo młodzieży” sędzia Anna Maria Wesołowska. To cykl prelekcji, z którymi udaje się ona do szkół i ośrodków kultury w całej Polsce. Integralną jego częścią jest poradnik pod tym samym tytułem. Jego celem jest popularyzacja wśród uczniów podstawowych zasad funkcjonowania państwa prawa i społeczeństwa obywatelskiego. Jednym z ważnych tematów omawianych podczas spotkań jest cyberprzemoc i jej profilaktyka. Podczas wywiadu jaki miałam okazje przeprowadzić z panią sędzią, dowiedziałam się, że w ramach programu spotkała się już z ponad 50-cioma tysiącami dzieci i młodzieży, odwiedzając setki szkół podstawowych, gimnazjów i ponadgimnazjalnych a nawet przedszkoli. Najwięcej spotkań organizowanych jest dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów, określonych jako grupa największego ryzyka zagrożenia przemocą i przestępczością. Odbiorcami programu są przede wszystkim uczniowie, nauczyciele i rodzice, ale także zespoły pomocowe w komisjach interdyscyplinarnych, ośrodki pomocy społecznej, działacze Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, kuratorzy, funkcjonariusze policji oraz jednostki administracyjne nadzoru szkół. Efektem tych spotkań jest kontynuacja działań prewencyjnych w szkołach i tworzenie „Kącików prawnych”.

Zakres literatury przedmiotu, poradników, niezbędników i przewodników dla szkół i rodziców jest imponujący. Do ciekawszych moim zdaniem należy zestaw ćwiczeń dla dzieci i młodzieży autorstwa V. Rogers „Cyberprzemoc. Jak być bezpiecznym w sieci”. Rynek uwzględnia dostępne wyniki badań i dostarcza ofertę skierowaną do wszystkich grup uczestniczących w problemie: uczniów, rodziców oraz nauczycieli i opiekunów.

Niemniej jednak wprowadzanie programów prewencyjnych w placówkach edukacyjnych jest wciąż niesatysfakcjonujące. W wielu szkołach ogranicza się to do bezpiecznej infrastruktury informatycznej. Wydaje się, że brakuje narzędzi zobowiązujących dyrekcję szkół do opracowywania i wdrażania programów prewencyjnych oraz tworzenia obowiązujących, znanych wszystkim procedur zapobiegania i reagowania na przejawy cyberprzemocy. Programy takie powinny być obligatoryjnym elementem programu wychowawczego szkół i placówek edukacyjnych. Ze względu na wagę problemu i opieszałość wielu plecówek w podejmowaniu systemowych działań profilaktyki cyberprzemocy, potrzebne są regulacje prawne zobowiązujące do podejmowania takich działań. Jako przykład wzorcowy mogą tu posłużyć wspólne zabiegi sędzi A.M. Wesołowskiej i Rzecznika Praw Dziecka, mające na celu ustanowieni regulacji prawnych obligujących szkoły do wprowadzenia zakazu korzystania z telefonów komórkowych przez uczniów na terenie szkoły.

Jednak grupą do której najtrudniej jest skutecznie dotrzeć są rodzice. Przyczyn zapewne jest kilka jednak najważniejsze z nich sprowadzają się, z jednaj strony do braku oferty dla rodziców ze strony szkoły, z drugiej strony słabej odpowiedzi ze strony rodziców na taka ofertę. Wynika to z coraz powszechniejszej postawy cedowania przez rodziców obowiązków wychowawczych na szkołę i zdejmowania z siebie odpowiedzialności. Dlatego tym co, nasuwa się jako pilna potrzeba, jest przygotowywanie atrakcyjnych kampanii zachęcającej rodziców skorzystania z oferty projektów prewencyjnych. W tego typu akcje, mające na celu uświadamianie rodzicom ich podstawowych obowiązków wobec dzieci, powinny być angażowani pracodawcy w ramach Społecznej Odpowiedzialności Biznesu. Świadomość tej odpowiedzialności i aktywna realizacja jej postulatów jest coraz bardziej powszechna, dlatego trzeba ją wykorzystać w sposób przemyślany i planowy. I tu ogromna rola organizacji pozarządowych w tworzeniu takich projektów i docieraniu z nimi do świata biznesu. To sposób na udział pracodawców w wychowywaniu przyszłych pokoleń zdrowych i odpowiedzialnych pracowników.

Bibliografia:

Książka A. Wołk – Karaczewska, Cyberprzemoc w szkole, Wydawnictwo Colorful Media, Poznań 2012, s. 6
Książka M. Ejzenchart – Wojkiewicz, Konflikt w szkole. Narkotyki w szkole., Stowarzyszenie Producentów i Dziennikarzy Radiowych, Poznań 2015, s. 67
Książka R.M. Kowalski, S.P. Limber, P.W. Agatston, Cyberprzemoc wśród dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, s. 77 – 88
Tabelka: tamże. s.81
Książka A. Wołk – Karaczewska, Cyberprzemoc w szkole, Wydawnictwo Colorful Media, Poznań 2012, s. 1
Tamże s.103
Książka R.M. Kowalski, S.P. Limber, P.W. Agatston, Cyberprzemoc wśród dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, s. 103 – 105
https://www.facebook.com/AmbasadorzyBezpiecznegoInternetu [dostęp 29.10.2015]
https://www.facebook.com/telefon800100100 [dostęp: 29.10.2015]
http://dzieckowsieci.fdn.pl/o-programie-6 [dostęp 29.10.2015]
http://www.saferinternet.pl/pl/home/program-saferinternet-w-polsce [dostęp29.10.2015]
http://www.sieciaki.pl/dla-prasy [dostęp: 29.10.2015]

Zapisz

PROFILAKTYKA CYBERPRZEMOCY w szkole. Jak jest a jak być powinno.

Podziel się tym ze znajomymi!